به نام خدا 

(ادامه ی بحث قبلی در اقسام انتقام)

3-انتقام مذموم و ناروا

انتقام اگر برخاسته از تعصبهاى جاهلانه، دشمنیهاى ناروا و همراه با تجاوز و تعدى باشد ناروا و مذموم است، زیرا در این انتقامها نه تنها حقى احقاق نشده و ظلمى برطرف نمى‌گردد، بلکه خود موجب تضییع حقوق دیگران و منشأ ظلم و فساد خواهد گشت. انتقامى که در روایات(10) و کتب اخلاقى(11) از رذایل اخلاقى شمرده شده و مؤمنان از آن نهى شده‌اند همین قسم از انتقام است. قرآن کریم در آیات متعدد به برخى از این‌گونه انتقامهاى ناروا اشاره کرده و انتقام گیرندگان را به‌شدت مذمت کرده است؛ از جمله به آیات 123 تا 126 سوره اعراف در موضوع انتقام فرعون از ساحران و  سوره بروج آیات 4 تا 10  درباره اصحاب اخدود و به سوره  یوسف آیه ی32  در مورد انتقام زلیخا از یوسف  ونیز به سوره توبه آیه ی74 از انتقام یهود یا منافقین در مورد پیامبر(ص) ومسلمانان اشاره نمود.  

عفو یا انتقام

در صورتى که ظلم و بدى متوجه حقوق عموم مردم  بوده و گرفتن انتقام موجب جلوگیرى از ظلم، فساد و ناامنى گردد، اسلام گرفتن انتقام را لازم دانسته و بر آن تأکید کرده است؛ اما آنجا که حقوق فردى در میان است و گذشتن از انتقام ، مفسده‌اى در پى ندارد اسلام عفو را از انتقام بهترخوانده و کسانى را که از حقوق خویش بگذرند مستحق پاداش و اجر الهى دانسته است: «وجَزاؤُا سَیِّئَة سَیِّئَةٌ مِثلُها فَمَن عَفا و اَصلَحَ فَاَجرُهُ عَلَى اللّهِ ... و لَمَن صَبَرَ و غَفَرَ اِنَّ ذلِکَ لَمِن عَزمِ الاُمور»( سوره شورى آیه ی 40 تا 43 و نیزسوره  نساء آیه ی 148 و 149).

علاوه که اسلام نه تنها مؤمنان را به عفو و گذشت از حق خویش فرا خوانده، بلکه گامى فراتر نهاده و به مؤمنان سفارش مى‌کند که بدى را با خوبى پاسخ دهند؛ نه با بدى:«لا تَستَوِى الحَسَنَةُ ولاَ السَّیِّئَةُ اِدفَع بِالَّتى هِىَ اَحسَنُ فَاِذا الَّذى بَینَکَ و بَینَهُ عَدوَةٌ کَاَنَّهُ ولِىٌّ حَمیم» (سوره فصّلت آیه ی34)  لذا در روایاتى(12) پرشمار، مؤمنان به گذشت از حقوق شخصى خویش و نگرفتن انتقام فردی، ترغیب و تشویق شده‌اند.(13)

پس طبق عرف قرآن وروایات(14) در باب کیفر دادن ومجازات نمودن  ظالمین ومفسدین برای حفظ وحراست وپاسداری از حرمت اسلام وحقوق امت اسلامی، هم مجوز انتقام داده شده و هم بر آن تأکید شده است ؛ تا جائیکه هرگاه گروهی کمر به نابودی اساس دین  وهدم جامعه ی بشری ببندند و مدار طبیعی  وفطری عالم را دچار اختلال  نمایند  خداوند  خود ، متعهد شده تا به یاری مؤمنان آمده «کان حقاً علینا نصرُ المؤمنین»(سوره روم آیه ی 47)، توسط خلیفه وجانشین به حقش،  با انتقام از ظالمین وغاصبین حقوق انسانهای کامل ، بویژه سید وسالار شهیدان  واصحاب مظلوم وباوفایش؛ جهان در مدار حقیقی خود واقع گردد؛  و الّا اگر خداوند دارای چنین انتقامی نباشد رویه ای  بر خلاف عدل وحکمت در پیش گرفته است و سبحان الله عمّا یصفون.

پی نوشت:

 1-     عیون الحکم و المواعظ ،ص249؛ میزان‌الحکمه، ج3، ص2687

2-     معراج السعاده، ص 232؛ اخلاق از نظر همزیستى و ارزشهاى انسانى ، ص 320

3-      اصول الکافى، ج2، ص 107 ـ 112؛ وسائل‌الشیعه، ج 12، ص 169، 172؛ صحیح مسلم بشرح النووى ، ج 16، ص 141 .

4-      دایرةالمعارف قرآن کریم ، مرکز فرهنگ ومعارف قرآن ، ج 4 ذیل واژه انتقام.

5-      بر خلاف عرف فارسی که کلمه ی انتقام به معنای «تلافی کردن توأم با کینه جویی وعدم گذشت»است . تفسیر نمونه ، مکارم شیرازی،ج10 ص 384 ذیل آیه ی «ان الله عزیز ذوانتقام».